Từ ngày 1/1/2024, Pháp hướng tới áp dụng luật cấm sử dụng đồ nhựa dùng một lần. Là một đơn vị từng xuất khẩu trái cây sang Pháp, các thành viên HTX nông nghiệp dịch vụ thương mại Bình Lộc (Đồng Nai) cho rằng, quy định này của Pháp đang hướng đến mức cao hơn trong sản xuất bền vững, chống biến đổi khí hậu nên khi muốn xuất khẩu, nông dân, HTX, doanh nghiệp Việt buộc phải thích ứng.
Nhiều quy định thay đổi
Cũng theo quy định mới của Bộ KH&CN có hiệu lực từ 1/6 tới, các đơn vị khi thực hiện về quản lý truy xuất nguồn gốc hàng hóa phải đảm bảo tối thiểu 10 thông tin như: tên sản phẩm, hàng hóa; hình ảnh sản phẩm, hàng hóa; tên đơn vị sản xuất, kinh doanh; địa chỉ đơn vị sản xuất, kinh doanh; các công đoạn trong sản xuất, kinh doanh; thời gian sản xuất, kinh doanh… Các thông tin này phải được in mã gắn trên bao bì sản phẩm, được kết nối với Cổng thông tin truy xuất nguồn gốc sản phẩm, hàng hóa quốc gia.
PGS.TS. Mai Quang Vinh (Tổng Giám đốc Liên hiệp HTX Kinh tế số Việt Nam), cho biết trước đây, Nhà nước chưa có quy định nội dung về truy xuất nguồn gốc sản phẩm, và cũng mới chỉ quan tâm đến truy xuất thông tin (tem Qr thông tin), chưa có chế tài ứng dụng phải có truy xuất minh bạch thông tin tới các công đoạn sản xuất.
Bên cạnh đó, trên thị trường còn phổ biến tem Qr thông tin giá rẻ, miễn phí, tem Qr tự tạo dán lên sản phẩm nhưng không chịu sự quản lý của các cơ quan chức năng nhà nước, giám sát, xác thực của bên thứ 3 nên hiệu quả truy xuất nguồn gốc chưa cao.
Chính vì vậy, việc quản lý truy xuất nguồn gốc hàng hóa có hiệu lực vào thời gian sắp tới sẽ giúp nâng cao hiệu quả ứng dụng công nghệ vào sản xuất kinh doanh cũng như nắm bắt được quy trình tạo nên một sản phẩm.
Có thể thấy, việc các tiêu chuẩn, quy định, chứng nhận luôn thay đổi hay được bổ sung được cho là phù hợp với điều kiện thị trường hiện nay. Nhất là khi Việt Nam đã tham gia 19 hiệp định thương mại tự do song phương và đa phương nên phải tuân thủ các cam kết cũng như các quy định về biện pháp kiểm dịch động thực vật (SPS) khi xuất khẩu hàng hóa.
Trong khi rủi ro về an toàn thực phẩm trong canh tác, sản xuất nông sản đến từ nhiều yếu tố khách quan và chủ quan. Ông Trịnh Văn Điều, Giám đốc HTX nông nghiệp xanh Trung Anh (Thái Bình), cho biết trong trồng rau màu, rủi ro dẫn đến mất vệ sinh an toàn thực phẩm không chỉ đến từ mối nguy hóa học mà còn đến từ mối nguy sinh học, lý học, từ biến đổi khí hậu, từ điều kiện vệ sinh dụng cụ sản xuất, từ môi trường… nên chỉ cần buông lỏng một bước nào đó, HTX sẽ không bảo đảm được chất lượng rau màu. Điều này kéo theo rất nhiều hệ lụy khác.
Theo thống kê của Văn phòng SPS Việt Nam, mỗi tháng có khoảng 100 dự thảo, thông báo về thay đổi các biện pháp SPS từ các nước với nội dung về thay đổi mức dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, thuốc thú y, đối tượng kiểm dịch, quy định vật liệu tiếp xúc với sản phẩm… Điều này đòi hỏi nông dân, HTX và cả doanh nghiệp xuất khẩu phải nắm bắt được để áp dụng vào thực tiễn.
Sản xuất bền vững là tiên quyết
Hiện, nhiều HTX sản xuất theo quy trình GlobalGAP cũng đang vừa mừng, vừa lo khi tiêu chuẩn chứng nhận GlobalGAP cũ (5.2) đã hết hạn và từ 1/4/2024, tiêu chuẩn chứng nhận GlobalGAP Version 06 đã chính thức đi vào thực tiễn.
Ông Tống Văn Bình, Giám đốc HTX Dịch vụ nông nghiệp Lục Sơn (Bắc Giang), cho biết trong tiêu chuẩn GlobalGAP, có phiên bản yêu cầu đơn vị sản xuất phải có số liệu tính khí nhà kính, nhưng hiện HTX không biết phải tính theo công thức cụ thể nào?
Ông Phạm Việt Anh, Đại diện của tổ chức chứng nhận GlobalGAP/Giám đốc kỹ thuật tại Việt Nam, cho biết hiện nay có nhiều phương pháp tính khí nhà kính nên tổ chức chứng nhận không đưa ra một phương pháp chung mà tùy vào từng thị trường khác nhau, đơn vị chứng nhận sẽ định hướng, tư vấn cho đơn vị sản xuất áp dụng phương pháp tính khí nhà kính phù hợp. Và ngược lại, HTX cần chứng minh được phương pháp đó hiệu quả với trang trại của mình.
Một điều mà nhiều HTX quan tâm đó là tiêu chuẩn chứng nhận GlobalGAP cũ có thời hạn chứng nhận 1 năm nhưng với tiêu chuẩn mới, thời hạn được kéo dài lên 3 năm. Tuy nhiên hàng năm, HTX sẽ vẫn phải đánh giá lại trang trại nhưng theo ông Phạm Việt Anh, từ năm thứ 2-3, các tiêu chí đánh giá sẽ giảm bớt đi.
Chẳng hạn, trong trồng trọt, tiêu chuẩn này đòi hỏi nhà sản xuất phải đáp ứng 200 tiêu chí nhưng năm 2-3, một số các tiêu chí không có khả năng thay đổi trong ngắn hạn như nhà xưởng, nhà màng, khu chứa thuốc bảo vệ thực vật… sẽ được “cắt đi”, giúp giảm thiểu thời gian và chi phí cho nông trại, HTX.
Bên cạnh đó, so với chứng nhận cũ, chứng nhận mới đã giảm nhiều tiêu chí. Cụ thể trong nhóm rau quả hiện đã giảm 32 tiêu chí, nhóm hoa cây cảnh giảm 43 tiêu chí, nhóm thủy sản cũng giảm 13 tiêu chí.
Nhưng ngược lại, các tiêu chí về tính bền vững được tăng lên như đa dạng sinh học, biến đổi khí hậu, an sinh động vật. Như trong trang trại nuôi tôm muốn bảo đảm tiêu chuẩn GlobalGAP, HTX không được sử dụng tôm cắt mắt (phương pháp truyền thống nhằm kích thích quá trình lột xác, tăng khả năng chín muồi sinh học và đẩy nhanh quá trình đẻ trứng của tôm) để bảo đảm vấn đề an sinh động vật.
Theo các chuyên gia, nhìn chung thị trường chứng nhận, tiêu chuẩn, quy định về an toàn vệ sinh thực phẩm sẽ thay đổi liên tục buộc các HTX, đơn vị sản xuất phải thích ứng. Nhưng thông thường, các quy định, tiêu chuẩn, chứng nhận sẽ thay đổi theo hướng nhằm hướng đến sản xuất bền vững, vì mục tiêu bảo vệ môi trường, an sinh xã hội, thích ứng với biến đổi khí hậu.
Ông Lê Quý Hòa Bình, Quản lý chứng nhận của Control Union, cho biết HTX Việt Nam muốn xuất sang châu Âu phải có chứng nhận theo quy định mới. Trong chứng nhận mới quy định, từ 1/1/2025 nhóm nông dân sản xuất hữu cơ phải được chứng nhận riêng, không nằm dưới tên của tổ chức xuất khẩu. Thay vào đó, nhóm nông dân phải có pháp nhân, tức là phải được chứng nhận thông qua HTX.
Chính vì vậy, việc tạo các điều kiện thuận lợi trong thành lập và phát triển các HTX sản xuất hữu cơ ở địa phương cũng chính là cách giúp đáp ứng tốt hơn các tiêu chuẩn xuất khẩu sang châu Âu.
