Nhận thấy nhu cầu thị trường về các sản phẩm ăn chay, HTX Thương mại và Dịch vụ Phước Thiện (Bình Phước) đã liên kết với doanh nghiệp phát triển hệ sinh thái thịt thực vật, thịt làm từ mít. Với thế mạnh của HTX là sản xuất mít bảo đảm an toàn vệ sinh thực phẩm trên quy mô lớn, sản phẩm pate mít, thịt thực vật từ mít, nước sốt thực vật… đã được khách hàng trong nước đón nhận.
Việc mở rộng sang chế biến thực phẩm ăn chay không chỉ giúp HTX giải quyết bài toán tiêu thụ mít mà còn đáp ứng nhu cầu thị trường, nâng cao thu nhập cho thành viên. Đặc thiệt, cơ hội còn rộng mở hơn vì thời gian tới, HTX sẽ đẩy mạnh xuất khẩu.
Tận dụng “mua chung, bán chung”
Một trong những HTX hàng đầu ở Đức là Landwege cũng đã hoạt động hiệu quả nhờ mô hình không chú trọng vào việc mở rộng về mặt địa lý mà thay vào đó là phát triển sâu chuỗi giá trị, mở rộng dịch vụ phục vụ thành viên. HTX cung cấp các dịch vụ từ đầu vào như hướng dẫn sử dụng phân thuốc, đào tạo, dự báo thời tiết, quản lý nước, kiểm tra phân tích đất-nước, cơ giới, thông tin thị trường, xây dựng thị trường, vận tải, ghi nhãn… đến các dịch vụ tài chính như tín dụng, bảo hiểm, cho thuê… Ngoài ra, HTX Landwege còn phát triển dịch vụ quản lý kinh doanh như lập kế hoạch sản xuất, kiểm toán, tín dụng, pháp lý,… Nhờ vậy mà HTX này là mô hình phát triển mạnh ở Đức về chuỗi nông nghiệp hữu cơ.
Những ví dụ của HTX Phước Thiện và Landwege cho thấy, mở rộng và đa dạng các dịch vụ sẽ giúp HTX thích ứng tốt hơn với thị trường và mang lại nhiều lợi ích cho thành viên.
Tại một số địa phương hiện nay, có những HTX hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp nhưng đã mở rộng sang dịch vụ thu gom rác thải, tái chế rác. Dịch vụ này đã phát huy tác dụng trong bối cảnh ô nhiễm môi trường ở nhiều địa phương đang diễn ra.
Cụ thể là HTX mở rộng sang hoạt động thu gom, tái chế rác thải đã đóng góp trực tiếp vào lợi ích cộng đồng, góp phần trực tiếp bảo vệ môi trường và sau cùng hoạt động này lại sinh lợi khi tạo việc làm và thêm nguồn thu cho chính các thành viên HTX.
Theo các chuyên gia, hiện nay, khoa học kỹ thuật và thị trường ngày càng phát triển thì đi đôi với đó là nhu cầu phát triển sản xuất kinh doanh của nông dân ngày càng lớn. Việc HTX phát triển được đa dạng các dịch vụ sẽ phát huy được chức năng mua chung, bán chung của mô hình HTX.
TS Ninh Đức Hùng, chuyên gia phát triển HTX cho biết, nếu một HTX nông nghiệp chỉ cung cấp những dịch vụ đơn thuần nhưng sau khi nắm bắt được nhu cầu thị trường về máy bay không người lái phục vụ trong nông nghiệp (drone) đang phát triển cao, HTX đầu tư, mở rộng sang dịch vụ này cũng sẽ phát huy nhiều lợi ích.
Đó là thành viên, người dân được phun thuốc không tiếp xúc, năng suất cao, tiến độ phun nhanh, giá thành hạ… Đặc biệt, trong lúc kinh phí của nhiều HTX còn nhiều khó khăn, để giải quyết được vấn đề về vốn mua máy bay không người lái, các HTX cũng có thể áp dụng nguyên tắc “mua chung, bán chung” của mô hình kinh tế tập thể. Tức là nhiều HTX cùng góp vốn để đầu tư một máy, cùng thực hiện dịch vụ cho thành viên nông dân, từ đó vừa nâng cao hiệu quả về kinh tế vừa tiết kiệm chi phí đầu tư.
Điều này còn đúng với bản chất của mô hình HTX. Nghĩa là HTX đầu tư drone phun thuốc với giá trung bình là 15 nghìn đồng/sào, nếu vì lợi nhuận, HTX phải thu của những người ngoài thành viên là 16-17 nghìn đồng/sào. Nhưng khi nông dân là thành viên, HTX chỉ thu phí dịch vụ là 15 nghìn đồng/sào. Mức giá này đang hỗ trợ trực tiếp cho thành viên, đề cao lợi ích của thành viên một cách tối đa.
Như vậy, thành viên chính là người hưởng lợi ích vì giá rẻ, đây cũng chính là bản chất của HTX. Vì nếu HTX làm dịch vụ đắt hơn thị trường thì không thể thu hút thành viên. Còn nếu HTX thu hút được nhiều thành viên cùng sử dụng dịch vụ này thì mức chiết khấu sẽ càng tăng.
Mở rộng dịch vụ cần tối đa lợi ích thành viên
Tuy nhiên, việc mở rộng dịch vụ với mỗi HTX không thể mang lại hiệu quả nếu không có những phân tích, tính toán lỹ lưỡng. Với một số HTX, việc mở rộng dịch vụ có thể để thích ứng với những cơ hội mới từ thị trường có thể chớp thời cơ nhanh chóng. Chẳng hạn như một số HTX đang mở rộng sang dịch vụ dưỡng sinh, du lịch trải nghiệm kết hợp nông nghiệp… là do nhu cầu thị trường về những dịch vụ này đang cao.
Trong khi đó, phần lớn HTX hiện nay gặp khó khăn về nguồn vốn, nên việc tính toán kỹ về chi phí, lợi nhuận cũng cần được quan tâm. Bởi, theo PGS.TS Mai Quang Vinh, Tổng Giám đốc Liên hiệp HTX Kinh tế số Việt Nam (VDECA), có thể một dịch vụ đáp ứng được phần đông nhu cầu của thành viên nhưng chưa chắc đã mang lại hiệu quả bền vững. Nhưng có khi có những dịch vụ mà nhiều HTX mong muốn nhưng chưa chắc nhiều HTX ở Việt Nam có thể làm được, đó là dịch vụ tín dụng.
Chính vì vậy cần sự tính toán cụ thể trước khi đầu tư một dịch vụ mới. Chẳng hạn như HTX vốn là mô hình phát triển vì lợi ích của thành viên nên luôn luôn có mức chiết khấu thấp hơn, không giống như mô hình cung cấp dịch vụ của doanh nghiệp. Đi liền với đó, sau khi trừ thuế, trừ chi phí, nguồn thu của HTX có đảm bảo được hoạt động không? Các lợi ích mang lại có nhiều không? Nếu lợi nhuận, lợi ích luôn nhỏ hơn chi phí đầu tư thì chắc chắn việc mở rộng dịch vụ là không hiệu quả.
Hơn nữa, sự lựa chọn dịch vụ cũng cần phải phù hợp với mục đích phát triển của HTX, phải hỗ trợ chiến lược của HTX. Chẳng hạn nếu HTX đang chuyên trong mảng cung cấp các dịch vụ số hóa trong nông nghiệp thì không nên mở rộng dịch vụ về nghiên cứu đất đai (hoặc chỉ khi dịch vụ này rất quan trọng để cải thiện dịch vụ số hóa nông nghiệp).
Hay như, nếu HTX đang phục vụ nông dân trồng mít thì không nên cung cấp các dịch vụ thú y vì không ăn khớp và không phục vụ được tối đa lợi ích của thành viên. Ngược lại, nếu HTX làm nông nghiệp bền vững, nông nghiệp công nghệ cao thì lại rất thích hợp để phát triển thêm dịch vụ về trải nghiệm, du lịch kết hợp nông nghiệp…