Dự thảo Luật đất đai (sửa đổi) là bước tiến dài trong chính sách quản lý đất đai và đã khắc phục được một số bất cập cố hữu. Tuy nhiên, đối với khu vực kinh tế tập thể, HTX việc tiếp cận đất đai phục vụ mục đích xây dựng trụ sở, nhà xưởng và mở rộng sản xuất kinh doanh còn gặp nhiều khó khăn, hạn chế.
Nếu không nhanh chóng sửa đổi những bất cập này, sẽ dẫn đến tình trạng các HTX tiếp tục khó phát triển, từ đó làm ảnh hưởng đến sự phát triển chung của kinh tế tập thể và ngành nông nghiệp. Trong khi để sửa đổi, bổ sung Luật đất đai không phải lúc nào cũng có cơ hội.
Từ quy hoạch chưa rõ ràng
Theo quy định, kinh tế tập thể khi có nhu cầu thuê đất để phát triển sản xuất, mở rộng kinh doanh phải tham gia đấu thầu. Trong khi đó, thông tin về quỹ đất công lại không được chính quyền địa phương công khai. Điều này khiến HTX Dịch vụ nông nghiệp số Bình Phước (Bình Phước) cũng như nhiều HTX khác ở tỉnh Bình Phước gặp khó khăn khi tiếp cận nguồn lực đất đai.
Anh Đặng Dương Minh Hoàng, Giám đốc HTX Dịch vụ nông nghiệp số Bình Phước mong muốn nguồn lực đất công mà chưa được sử dụng hiệu quả và nguồn đất quy hoạch để phát triển nông nghiệp công nghệ cao thì nên được công khai, minh bạch trên các cổng thông tin điện tử để làm sao các HTX phát triển một cách bền vững trong sản xuất nhất có thể… Từ đó, giúp HTX nâng cao giá trị thương hiệu nông sản.
Mặc dù quy mô sản xuất lên tới hàng trăm ha, doanh thu trung bình mỗi năm hơn 30 tỷ đồng nhưng cũng như nhiều HTX khác, HTX nông nghiệp Trường Tiến (Sơn La) vẫn không có trụ sở giao dịch, thiếu nhà sơ chế.
Ông Hoàng Văn Chất, Giám đốc HTX Trường Tiến cho biết tại địa phương, đất đai chưa quy hoạch rõ ràng nên nhiều thành viên và ngay cả HTX cũng chưa dám xây dựng cơ sở hạ tầng, bởi vì chưa nắm được khu quy hoạch như thế nào, sau này liên quan đến vấn đề quy hoạch thì sẽ rơi vào cảnh tiến thoái lưỡng nan.
“Tới đây, chỉ mong sửa đổi Luật Đất đai phải quy hoạch rõ ràng, có sổ sách thì mới giúp HTX có điều kiện xây dựng cơ sở hạ tầng cố định được”, ông Chất chia sẻ.
Có thể thấy, trong quá trình phát triển kinh tế, nhiều diện tích đất nông nghiệp đã chuyển đổi thành đất xây dựng, đất ở đô thị. Theo chuyên gia kinh tế nông nghiệp Hoàng Trọng Thủy, nếu cứ lấy hết những mảnh đất “bờ xôi, ruộng mật” thì không bao lâu nữa sẽ không còn đất để người dân, HTX phát triển nông nghiệp. Trong khi nước ta vốn là một nước nông nghiệp, lấy nông nghiệp là một ngành trụ cột để phát triển kinh tế xã hội.
Vì thế, theo vị chuyên gia này, trong Dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi) phải có quy định đối với những diện tích đất sản xuất nông nghiệp. Đặc biệt, phải có những quy định rất cụ thể về diện tích đất để cho HTX có đất để mở rộng sản xuất kinh doanh.
Đến chưa ưu tiên cho khu vực kinh tế tập thể
Theo Luật HTX năm 2012 (Điều 6), HTX là đối tượng được ưu tiên tiếp cận đất đai nhưng theo Luật đất đai chưa có nội dung ưu tiên nên HTX khó lại càng khó hơn. Điều này cũng dẫn đến tình trạng nhiều địa phương có quỹ đất công nhưng chưa tạo điều kiện hỗ trợ HTX. Hoặc những HTX được tạo điều kiện thuê đất lâu dài thì giá thuê đất lại tính như các thành phần kinh tế khác, có tính áp dụng giảm 50% theo quyết định của Thủ tướng Chính phủ, của UBND tỉnh có thời hạn 3 hoặc 5 năm.
Khi Nhà nước có quy hoạch và triển khai làm công trình công cộng hay quốc phòng, nhiều HTX bị thu hồi đất và bồi thường vật cấu kiện trên đất nhưng không cho thuê khu đất khác để HTX tiếp tục vận hành quản lý hay sản xuất,, bởi lẽ trong Luật đất đai cũ và ngay trong dự thảo Luật đất đai (sửa đổi) cũng không ghi Nhà nước có trách nhiệm phải cho thuê đất nơi khác. Nếu HTX tự tìm kiếm được đất của Nhà nước thì HTX phải đăng ký đấu giá trên mạng toàn quốc và không có ưu tiên nào. Điều này khiến chính quyền địa phương (tỉnh) không dám làm khác khi luật không quy định.
Chính vì vậy, theo các chuyên gia, quy định trên mới chỉ bảo đảm lợi ích của Nhà nước mà chưa thực sự quan tâm đến lợi ích của người dân, HTX bị thu hồi đất. Chính vì vậy, trong Dự thảo Luật đất đai (sửa đổi) cần quan tâm nhiều hơn đến khu vực kinh tế tập thể, HTX trong việc tiếp cận đất đai để làm trụ sở, nhà xưởng, tập trung ruộng đất, bồi thường…
Chẳng hạn như phải ghi rõ giao đất, cho HTX thuê sẽ áp dụng giao trực tiếp. Do trong dự thảo Luật HTX (sửa đổi đã ghi là tài sản chung không chia của HTX khi HTX không còn hoạt động thì Nhà nước thu hồi. Nếu đấu giá đất cho HTX thuê chỉ đấu giá trong phạm vi hẹp là các HTX trong xã, huyện vì HTX lập theo địa bàn xã. Không bắt buộc đấu giá theo quy định cung của Luật đất đai.
Bên cạnh đó, thời gian cho thuê cũng cần giới hạn theo thời gian giấy chứng nhận quyền sử dụng đất và trả tiền thuê hàng năm. Trường hợp trả tiền một lần thì không ghi thời gian thuê. Có như thế , HTX mới có thể thế chấp để vay vốn được ở các ngân hàng.
Để HTX thuận lợi hơn trong việc tiếp cận đất đai, cần quy định cụ thể kinh tế tập thể, HTX là đối tượng được thụ hưởng. Ngay như trong điều 5 dự thảo Luật đất đai (sửa đổi) có quy định rất nhiều đối tượng sử dụng đất được Nhà nước giao, cho thuê, công nhận quyền sử dụng đất nhưng không có thành phần kinh tế tập thể, HTX trong mục sử dụng đất. Vậy nên, các HTX đề nghị cơ quan soạn thảo cần sửa đổi, bổ sung Khoản 1 Điều 5 của Dự thảo Luật đất đai (sửa đổi) cụm từ “tổ chức kinh tế tập thể, HTX”.
PGS. TS Trần Kim Chung, nguyên Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương, cho rằng dự thảo Luật đất đai (sửa đổi) cần xây dựng cơ chế, chính sách khuyến khích khu vực kinh tế tập thể, HTX tích tụ đất đai, sản xuất theo chuỗi, ứng dụng công nghệ cao, mở rộng quy mô, đầu tư theo hướng hiện đại.
Một vấn đề đặt ra là cùng với dự thảo Luật đất đai (sửa đổi), năm 2023 sẽ điều chỉnh như thế nào Luật Quy hoạch (2017), và các quy hoạch về đất đai tại các tỉnh, thành đã được phê duyệt trước năm 2023 sẽ chỉnh lý như thế nào? Hơn nữa, các quy hoạch sử dụng đất cấp tỉnh, thành được phê duyệt sau năm 2023 sẽ làm như thế nào khi bố trí đất đai đã được quy hoạch trong quy hoạch tỉnh, thành theo Luật Quy hoạch năm 2017.
Bên cạnh đó, cần có quy định các Quy hoạch sử dụng đất phải được cập nhật thông tin một cách rõ ràng, công khai đến từng thửa đất (tất cả các quy hoạch, không chỉ quy hoạch cấp huyện) theo tinh thần nội dung (IV.2.1) của Nghị quyết 18-NQ/TW thì mới giúp HTX nắm rõ lộ trình quy hoạch, từ đó có lộ trình đầu tư về cơ sở hạ tầng trên đất phù hợp.
